Hoe Team de Maashorst het 'onafhankelijk' onderzoek naar de grote grazers stuurde

Team de Maashorst liet een onafhankelijk onderzoeksbureau evalueren hoe veilig bezoekers van de Maashorst zich voelen in het natuurgebied. Maar uit onderzoek van Dtv Nieuws blijkt dat die evaluatie een stuk minder onafhankelijk verliep dan Team de Maashorst graag doet geloven. “In feite werden we monddood gemaakt,” zo stelt een van de betrokkenen.

Sinds de komst van de zogeheten grote grazers naar de Maashorst bestaat er flinke discussie over de risico’s die de dieren met zich meebrengen voor bezoekers van het natuurgebied. Een aantal serieuze incidenten zette die discussie op scherp, waarbij het laatste grote ongeluk plaatsvond in januari 2020, toen een tauros-stier een 63-jarige man op de hoorns nam en ernstig verwondde.

In het kader van de veiligheidsdiscussie wilde het Bestuurlijk Regieteam - beleidsbepaler voor de Maashorst en bestaande uit vertegenwoordigers van de vier Maashorstgemeenten, Staatsbosbeheer en Waterschap Aa en Maas - duidelijk krijgen hoe veilig gebruikers van de Maashorst zich voelen in het natuurgebied. Daarvoor werd het onderzoeksbureau Arcadis ingeschakeld. Het idee was dat een onafhankelijk onderzoek het draagvlak voor de resultaten ervan zou vergroten. Maar uit onderzoek van Dtv Nieuws blijkt nu dat het graasgebied van de grote grazers geen punt van discussie mocht zijn van Team de Maashorst. Dat gebied moest hoe dan ook even groot blijven.

Arcadis publiceerde het eindresultaat begin november. De gemeente Uden buigt zich binnenkort over het rapport.

Tekst loopt verder onder het kader

Het Bestuurlijk Regieteam zette in 2016 wisenten, taurossen en Exmoorponies uit in het natuurgebied. In de kern is de begrazing voor het Bestuurlijk Regieteam een middel om natuurlijke processen in het natuurgebied op gang te brengen. De grote grazers moeten er weer een oergebied van maken. Zoals op de website van de Maashorst te lezen valt: “Drie imposante grazers die ervoor zorgen dat het natuurlandschap weer wordt zoals het ooit was: wild, puur en authentiek.”

Daarnaast spelen de dieren ook een rol in de marketingstrategie van het gebied. In het Inrichtings- en Beheerplan voor de periode 2015-2019 staat: “Wisenten zijn een grote publiekstrekker en zetten de Maashorst als robuust natuurgebied helder op de kaart. (…) Taurossen en Exmoorpony’s versterken dit robuuste natuurbeeld nog verder.”

Eigen vlees

Dat het Bestuurlijk Regieteam een onafhankelijke onderzoeker inschakelde is begrijpelijk. Het Bestuurlijk Regieteam bedacht het huidige beleid en is daar dus ook voorstander van. Als je op de website van het natuurgebied kijkt valt op dat de dieren inderdaad een cruciale rol spelen in de marketingstrategie. Team de Maashorst, in praktijk de partij die het beleid van het Bestuurlijk Regieteam uit moet voeren, verwerkte de hoorns van de tauros zelfs in zijn logo.

Arcadis moest dus voorkomen dat de slager zijn eigen vlees ging keuren. Toch lijkt dat niet helemaal gelukt.

In het eindrapport valt namelijk te lezen dat de leiding over het onderzoek niet in handen was van Arcadis, maar van Team de Maashorst. Hester Berns was daarbij vanuit Team de Maashorst projectleider. Zij profileert zich op Twitter als iemand die zich hard maakt voor ‘natuur & milieu’ en ‘dierenbescherming & dierenwelzijn’. Op 4 oktober 2019 vierde zij op haar Twitteraccount de opening van het ecoduct tussen Herperduin en de Maashorst als volgt: “Een mijlpaal voor De #Maashorst: een groot aaneengesloten begrazingsgebied waarbij de ruimte voor de grote grazers en tegelijk de biodiversiteit wordt vergroot! Kroon op het werk!”

Team de Maashorst heeft bij Arcadis met nadruk gevraagd om zowel hun procesleidersrol als adviesrol professioneel en onafhankelijk uit te voeren

Bart van Dijk, Team de Maashorst

Uit de planning in het plan van aanpak (zie afbeelding hieronder) blijkt dat Arcadis bij iedere stap in het onderzoeksproces rapporteerde aan Team de Maashorst (vanaf nu: TdM). Andere belangengroepen, verenigd in de zogeheten werkgroep, kregen dit privilege niet. En dat terwijl uit het definitieve plan van aanpak blijkt dat die werkgroep juist in het leven was geroepen om Arcadis te adviseren tijdens het onderzoeksproces.

Onduidelijk is of TdM ook de ruimte kreeg om bij iedere rapportage het proces te sturen. De opdrachtspecificatie zou daar duidelijkheid over kunnen geven. Toen Dtv Nieuws daarnaar vroeg gaf Jolijn Posma van Arcadis aan dat we voor verdere vragen over het onderzoek bij TdM moesten zijn. TdM wenste de opdrachtspecificatie niet te geven.

Tekst loopt door onder de afbeeldingen

Een moment waarop wel vast te stellen is dat TdM het onderzoeksproces stuurde, vond plaats tijdens de tweede werksessie. De werksessies – niet te verwarren met de eerder genoemde werkgroep – waren sessies waarin Arcadis samen met een aantal belanghebbenden de onderzoeksresultaten probeerde om te zetten in werkbare scenario’s. Er vonden uiteindelijk drie werksessies plaats. Tijdens de tweede zouden de betrokkenen een aantal randvoorwaarden bepalen waarbinnen ze zouden nadenken over te nemen maatregelen.

Tijdens die sessie kregen TdM en Bestuurlijk Regieteam de kans om de discussie te openen. Op basis van een onderzoek naar de ecologische impact van de grote grazers – door henzelf uitgevoerd – mochten zij een aantal uitgangspunten bepalen voor de verdere discussie. Een van de uitgangspunten die zij kozen was: het huidige graasgebied van de grote grazers blijft zoals het is. Deze informatie is terug te vinden in het eindrapport.

Ondemocratisch

De nauwe betrokkenheid van TdM bij het onderzoeksproces leidde er al toe dat een aantal van de grootste belangengroepen in de kwestie van de grote grazers, en tevens vertegenwoordigd in de werkgroep en tijdens de werksessies, de waarde van het rapport ernstig in twijfel trokken. In gesprekken met Dtv Nieuws lichten zij hun bezwaren toe.

Iris Arts van Stichting Ruiters en Menners Herperduin/Maashorst had grote moeite met een aantal logistieke keuzes die gemaakt zijn tijdens het onderzoeksproces. “Bij de eerste en derde werksessie kregen wij een à twee dagen van tevoren de benodigde informatie. Eén keer ging het om een bestand van driehonderd pagina’s. Het is dan effectief onmogelijk om te reageren. In feite werden we daarmee monddood gemaakt,” zo vertelt ze. “Bovendien: voor de leden van Team de Maashorst is dit hun baan. Wij zijn voornamelijk vrijwilligers. Midden op de dag afspreken lukt ons niet in verband met werk. Dat hebben wij op meerdere momenten aangekaart maar nooit werd er de moeite genomen om een ander moment te vinden door middel van een datumprikker of iets dergelijks. Ik heb daarom twee keer iemand anders naar de werksessies moeten sturen.”

Heel cru, maar ik zou het ook zo doen als ik Team de Maashorst was

Bert van Deurzen, lid van de werkgroep

Arie Kemps van de Maashorstburgers geeft aan dat de werkgroep, die dus als rol had om te adviseren, uiteindelijk minimaal is geraadpleegd. Volgens hem kwam die groep, nadat zij nauw betrokken was bij de keuze voor het onderzoeksbureau, nog maar één keer (digitaal vanwege corona) bij elkaar. Tijdens die meeting zouden ze vergaderen over het plan van aanpak en de vragenlijst voor de enquête. Kemps geeft aan dat ze lang bleven hangen in een discussie over een specifieke vraag toen Hester Berns die onderbrak en aangaf dat de tijd voorbij was. “Ze zei dat ze gehoord hadden wat wij ervan vonden, dat ze er mee aan de slag zouden gaan en dat we nog van haar zouden horen. Dat is nooit meer gebeurd,” zo vertelt Kemps. Meermaals zocht hij mailcontact met Arcadis, maar hij werd naar eigen zeggen genegeerd. “Het proces is absoluut niet democratisch verlopen,” zo stelt Kemps.

Kemps was ook aanwezig tijdens de tweede werksessie waarin TdM en Bestuurlijk Regieteam bepaalden dat het huidige graasgebied van de grote grazers geen onderwerp van discussie was. “Wij hebben aangegeven dat we het graasgebied van de grote grazers bespreekbaar wilden maken. Daarop kregen we te horen dat we dan maar beter weg konden gaan,” aldus Kemps.

Tekst loopt door onder foto

Erik van Putten is vertegenwoordiger van de mountainbikevereniging die actief is in de Maashorst. Zijn organisatie heeft eigenlijk geen problemen met de grote grazers. “Ze halen ons toch niet in,” zo vertelt hij met een knipoog. Maar Van Putten is wel kritisch op de gang van zaken tijdens het onderzoeksproces. “Ik kwam er gaandeweg achter dat er een duidelijke voorwaarde was voor het onderzoek, namelijk ‘de grote grazers blijven’.”

Van Putten voegt daar aan toe: “Arcadis heeft best wel onafhankelijk geopereerd. Ik zeg niet dat het allemaal broddelwerk was of zo. Maar hier en daar valt er echt wel wat af te dingen op de gang van zaken.”

Paal en perk

Van Iris Arts, Arie Kemps en Erik van Putten was al bekend dat ze kritisch waren op de gang van zaken rondom het onderzoek. Dtv Nieuws sprak ook met twee werkgroepleden van wie nog onbekend was hoe ze over het onderzoek dachten.

Klaas van der Laan was als vertegenwoordiger van Waterschap Aa en Maas betrokken bij zowel de werkgroep als de werksessies. Hij was namens Staatsbosbeheer ook één van de auteurs van het Inrichtings- en Beheerplan 2015-2019 waarin het beleid omtrent de grote grazers werd vormgegeven. Van der Laan voelde zich wel degelijk gehoord tijdens het onderzoeksproces. “Een deel van de mensen die daar zaten had echt het idee van ‘wij gaan eventjes bepalen hoe het verder moet met de Maashorst’,” zo vertelt hij. “De mensen die schriftelijke reacties stuurden wilden eigenlijk gewoon bij wijze van spreken dagelijks contact hebben met de opdrachtnemers [Arcadis, red.]. Daar is wel paal en perk aan gesteld.”

Bert van Deurzen deed mee als vertegenwoordiger van de Berghemse dorpsraad. “Het is logisch dat TdM het proces leidde. Je kan niet alles door Arcadis zelf laten doen. De werkgroepleden hebben ruim de kans gekregen om hun stem te laten horen,” zo stelt hij.

Maar zowel Van der Laan als Van Deurzen heeft ook wel begrip voor de critici.

Van der Laan: “Ik ga niet ontkennen dat TdM een positie had in het onderzoek. Je kan ongelukkig zijn met het feit dat de huidige situatie van de grote grazers als fait accompli werd gesteld.”

Van Deurzen: “Ik ben het er mee eens dat het proces enigszins gestuurd is door TdM. Dat heeft een belang bij de grote grazers en dus ook bij het sturen van het onderzoeksproces. Heel cru, maar ik zou het ook zo doen als ik hen was.”

Reactie

Per mail reageert Bart van Dijk van TdM als volgt op de beschuldiging dat zijn organisatie het onderzoek stuurde:

 “[De leden van de werkgroep] hebben ruime inbreng gehad in zowel de selectie van Arcadis als in de processtappen van Arcadis. (…) Als opdrachtgever van Arcadis is TdM vanzelfsprekend nauw betrokken. TdM heeft bij Arcadis echter met nadruk gevraagd om zowel hun procesleidersrol als adviesrol professioneel en onafhankelijk uit te voeren. Zij hebben dat naar verwachting en tot onze tevredenheid vervuld zoals dat een gerenommeerd bureau als Arcadis past. We hechten dan ook veel waarde aan de uitkomsten en geloofwaardigheid van hun onderzoek en rapportage.”

In een andere mail licht Van Dijk dat nog verder toe: “We zijn wel betrokken bij de discussie wel/geen grote grazers maar we voeren hem niet, deze is politiek maatschappelijk. Een geheel nieuw scenario zonder grote grazers dient door de grondeigenaren (Bestuurlijk Regieteam) ingebracht/besloten te worden.”

Namens de vier gemeentes die vertegenwoordigd zijn in het Bestuurlijk Regieteam (Landerd, Bernheze, Oss en Uden) nam Sonja Manders, beleidsmedewerker van de gemeente Landerd, deel aan de werkgroep. Dtv Nieuws vroeg haar ook om commentaar. Zij wenste niet te reageren. Een woordvoerder verwees door naar de uitleg van Bart van Dijk van TdM.

Tekst loopt door onder foto

Hoe nu verder?

De resultaten van het onderzoek gaven geen eenduidig beeld. Een kleine meerderheid van de respondenten dacht positief over de grote grazers. Tegelijkertijd was er een significante minderheid (35%) die zich onveilig voelt in het natuurgebied door de aanwezigheid van de dieren. Een minderheid die zich volgens Arcadis ook nog eens lijkt te concentreren in de kernen die direct om de Maashorst heen liggen.

Zodoende nodigt het eindrapport uit om met omwonenden en gebruikers in gesprek te blijven over de grote grazers. Daarvoor is het wel belangrijk dat het rapport draagvlak krijgt onder de verschillende (kritische) belangengroepen. Door de beschreven gang van zaken is dat draagvlak ver te zoeken. Een manier om dat draagvlak alsnog te creëren is wellicht door de dataset van Arcadis openbaar te maken, zodat de verschillende belangengroepen de resultaten kunnen checken.

De Commissie Ruimte, Economie en Financiën van de gemeente Uden behandelt het evaluatierapport op 25 februari. Bij de gemeentes Oss en Bernheze staat het nog niet op de agenda. 

Voor reacties, vragen en/of opmerkingen over dit verhaal of tips voor andere onderzoeksverhalen: mail direct met onze onderzoeksjournalisten Coen Ramaer en Kevin Janssen via [email protected]. 

Dit verhaal werd mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.